Eater
Hoe een piratenbibliothecaris het doelwit van de FBI werd
Online piraterij verkeert in een identiteitscrisis. Websites die onder een naam beginnen wisselen die vaak snel en nemen daarna meerdere nieuwe namen aan in een voortdurende poging de wet te slim af te zijn. Sitebeheerders zoeken de media steeds minder op, zeker niet onder hun echte namen, en houden hun toekomstige piraterijplannen zorgvuldig verborgen. In 2010 was dat nog anders: wat toen als een maatschappelijke dienst werd beschouwd — het delen van boeken — kan tegenwoordig uitmonden in een FBI-onderzoek.
In april 2011 publiceerde het bescheiden Russischtalige nieuwsportaal bal-con.ru een interview met twee jonge ondernemers die werkten aan een oplossing voor wat zij als een belemmering voor het boekengebruik in Rusland zagen.
“Wij vonden het vreemd dat bestaande boekensites op het Russische internet waren blijven steken op het niveau van de jaren vijftig. Ze waren buitengewoon onhandig: gebruikers moesten door gigantische lijsten met categorieën en auteurs ploeteren,” zeiden de mannen. “Toch was het zo verleidelijk om simpelweg de titel van het gewenste boek in een zoekmachine te typen en het direct te downloaden.”
De schakels vallen op hun plek
Begin januari 2010 namen ideeën voor een oplossing steeds meer vorm aan. Passende technologie om eenvoudig door grote en snel groeiende bibliotheken te zoeken bestond nog niet. Sinds halverwege de jaren 2000 wonnen bovendien handige e-readers snel aan populariteit. “Ons land houdt van lezen, dus de vraag naar zulke apparaten was fors,” herinnerden de ondernemers zich.
Tegelijkertijd zette een andere belangrijke ontwikkeling door: de massale digitalisering van allerlei soorten boeken, met als cruciaal gevolg dat deze online steeds beter toegankelijk werden. “Onze oude boekensites waren hier niet op voorbereid. De informatie op de pagina’s was zo chaotisch dat het steeds moeilijker werd het gewenste boek te vinden. Bovendien raakten mensen steeds meer gewend aan de minimalistische, gebruiksvriendelijke interface van populaire zoekmachines. Waarom geen vergelijkbare zoekmachine maken maar dan alleen voor boeken? Immers, gebruikers hechten vooral waarde aan hun tijd; ze willen resultaten, niet eindeloos bladeren door inhoudsopgaven en auteurslijsten.”
Ik kwam, ik typte, ik downloadde
De mannen bouwden oplossingen voor deze problemen en voor andere kwesties die later grote controverse zouden veroorzaken, en presenteerden hun platform onder de naam Букфи (Bukfi). Het unieke verkooppunt was eenvoudig maar krachtig: “Wij besparen de gebruiker onnodig tijdverlies en geven hem precies wat hij wil — een directe link naar het boek,” aldus de oprichters. Wie destijds de slogan “Пришел, набрал, скачал” — vrij vertaald: “Ik kwam, ik typte, ik downloadde” — bedacht, is onduidelijk, maar voor lezers op zoek naar boeken bood Букфи een welkome uitkomst.
In het Westen werd diezelfde dienst aangeboden in het Engels via BookFinder (Bukfi), een website die nog steeds bekend is bij miljoenen moderne digitale boekpiraten. Met Bookfi.org hadden de ondernemers al snel een internationale hit te pakken.
Leven in de droom
“Bookfi.org is een gratis elektronische bibliotheek. Wij geloven dat boeken eigendom zijn van de samenleving en dat de toegang daartoe niet beperkt mag worden,” vertelde het duo aan de interviewer van bal-con.ru. “We willen de grootste bibliotheek creëren: een collectie van fictie, wetenschappelijke werken, naslagwerken en technische literatuur. Eerst moet onze bibliotheek de grootste in de Russische internetruimte zijn, daarna streven we ernaar de grootste bibliotheek op het internet te worden.”
Naarmate ze aan hun missie begonnen, werd het moeilijker hun ontwikkeling te volgen. Het lot van Vladislav Chikhira, de helft van het ondernemersduo, is inmiddels onduidelijk. Zijn compagnon Anton Napolsky uit Sint-Petersburg veranderde in een decennium van bedenker van zoekoplossingen voor e-books in het belangrijkste doelwit van een internationale opsporingsactie, geleid door de FBI, mede door het steeds strengere beleid rond digitale piraterij in het Westen.
Z-Library: het einde van het begin
Het wetshandhavingsonderzoek tegen Z-Library, een afsplitsing van Bukfi die wereldwijd naam maakte, werd uitgevoerd door de Amerikaanse Postal Inspection Service in samenwerking met het Amerikaanse ministerie van Justitie. Rond 4 november 2022 viel een golf aan domeinsluitingen de platforms van Z-Library aan, waaronder z-lib.org, b-ok.org en 3lib.net. Binnen enkele dagen werd duidelijk dat meer dan 130 domeinen waren uitgeschakeld; uiteindelijk zou dat aantal ruim boven de 350 uitkomen.
Daarnaast doken berichten op over een rechtszaak in de Verenigde Staten waarin twee Russen, Anton Napolsky en Valeriia Ermakova, werden beschuldigd van auteursrechtschending, wirefraude en witwassen. De vermeende beheerders van Z-Library werden gearresteerd in Argentinië; de VS willen hun uitlevering afdwingen om hen in de strafzaak te berechten.
Uit kleine eikels groeien grote strijdpunten
Al bij het interview van 4 april 2011 waren de tekenen van de snelle groei van Bukfi niet te missen. Alleen al in de maand ervoor waren bijna 19.000 titels aan de site toegevoegd. De officiële statistieken noemden 880.419 boeken van 124.539 auteurs, allemaal gratis beschikbaar. Hoewel de collectie indrukwekkend was, was ze klein in vergelijking met de circa 12 miljoen titels die Z-Library uiteindelijk claimde, een directe afstammeling van Bukfi. Die immensiteit irriteerde auteursrechthebbenden en leidde onvermijdelijk tot het strafrechtelijke optreden in 2022. Toch waren de verhoudingen lang niet altijd zo bitter.
In 2011 lieten Chikhira en Napolsky weten dat hun site in Amsterdam werd gehost vanwege het toenmalige gunstige juridische klimaat. “Met meerdere uitgevers en rechthebbenden hebben we vriendschappelijke relaties opgebouwd, waardoor we populaire boeken op de site mochten zetten. We proberen altijd in overleg te treden met rechthebbenden en tot compromissen te komen — meestal met succes,” verklaarden ze. Het is naïef te denken dat zulke vriendschappelijke gesprekken in 2022 nog mogelijk waren, of dat de mannen zich in 2011 niet bewust waren van de risico’s van het beheer van zo’n gigantische piratenbibliotheek.
Wet, politiek en mysterie
In werkelijkheid hadden Napolsky en Ermakova de meeste risico’s kunnen vermijden door binnen Rusland te blijven. Na bezoeken aan ruim honderd landen zonder grote problemen liep hun geluk echter op toen ze in Argentinië werden gearresteerd. Al was dat maar tijdelijk.
In hun strijd om uitlevering te voorkomen, behaalden ze zowel overwinningen als tegenslagen. De uitleveringsbeschikking was een zware tegenslag, terwijl hun huisarrest een lichtpunt vormde. Bij een controle van hun arrestvoorwaarden trof de toezichthoudende organisatie Patronato del Liberado echter niemand thuis aan. Sinds hun verdwijning in mei 2024 zijn er geen publieke berichten over de verblijfplaats van Napolsky en Ermakova verschenen.
Ondertussen draait Z-Library onverminderd verder, zonder noemenswaardige incidenten.
Intriges op hoog niveau
Naast de ongewone omstandigheden rond hun mislukte uitlevering duikt een ander opmerkelijk element op. Argentijnse officiële rapporten verbinden de vermeende operators van Z-Library met Rusland.
Twee weken vóór hun arrestatie op 3 november 2022 ontstond op het socialmediaplatform X commotie over een verdacht vliegtuig dat enkele weken eerder door het Argentijnse luchtruim zou zijn gevlogen. Het betrof een Bombardier Canadair CL-600 met registratie M-OLOT, dat van Leeds (VK) via Argentinië naar de luchthaven van Carrasco in Uruguay vloog.
De uitkomsten van daarmee verbonden onderzoeken zijn onbekend en zullen vermoedelijk niet openbaar worden gedeeld.
Het contrast tussen het optimistische interview in 2011 en het door de VS aangeklaagde duo in 2022 is groot. Wat begon als een poging boeken beter vindbaar te maken, eindigde in een strafrechtelijke procedure van de Amerikaanse overheid — een onverwachte en surrealistische wending. Als je de gebeurtenissen in Argentinië meerekent, wordt dit verhaal bijna ongeloofwaardig, zeker binnen de wereld van e-books.
