Eater
Rapport EU: Belangrijke Lessen uit Napster-tijd voor AI-training – Niet procederen, maar licenseren
Een diepgaande analyse over AI-training en auteursrecht, in opdracht van het Europees Parlement, waarschuwt voor het herhalen van de fouten uit het begin van de jaren 2000 toen online piraterij explodeerde. In plaats van AI-bedrijven met rechtszaken te overspoelen of te vertrouwen op “opt-out” systemen, ziet het rapport ‘wettelijke licenties’ als de beste oplossing. Dit betekent dat het gebruik van auteursrechtelijk beschermd materiaal voor AI-training officieel wordt toegestaan en zo zowel makers als AI-bedrijven ten goede moet komen.
Toen Napster 25 jaar geleden zijn intrede deed op miljoenen desktopcomputers, werd de muziekindustrie met angst vervuld door deze ogenschijnlijk existentiële bedreiging. Vastbesloten om het probleem uit de wereld te helpen, volgde een snelle juridische reactie. Binnen een jaar klaagde de RIAA Napster aan, en artiesten zoals Metallica en Dr. Dre volgden snel.
Deze strategie leek succesvol, want twee jaar na de lancering werd Napster door de RIAA-rechtszaak effectief gesloten. Maar de geniepige geest was uit de fles: de ‘magie’ van onbeperkte toegang inspireerde tal van nieuwe deelapps zoals LimeWire en Kazaa. Ook deze applicaties kregen uiteindelijk juridische problemen.
Rapport: De Economie van Auteursrecht en AI
De enorme juridische reactie op filesharing-software begin jaren 2000 vertoont opvallende gelijkenissen met de huidige conflicten tussen rechthebbenden en AI-bedrijven. Veel rechthebbenden zien AI als een existentiële bedreiging en er zijn tientallen spraakmakende rechtszaken op komst. Tegelijkertijd overwegen wetgevers of en hoe ze moeten ingrijpen.
Een nieuw rapport, opgesteld voor het Europees Parlement, stelt dat rechtszaken niet de juiste oplossing waren tegen piraterij – en dat ze ook de huidige AI-uitdagingen niet gaan oplossen. Het rapport, getiteld “De Economie van Auteursrecht en AI”, is in opdracht van de Juridische Commissie (JURI) van het Europees Parlement gemaakt om toekomstige wetgeving vorm te geven.
De schrijver van het rapport, Christian Peukert, hoogleraar digitalisering, innovatie en intellectueel eigendom, heeft uitgebreid onderzoek gedaan naar zowel AI als auteursrechtkwesties rond piraterij.
Handhaving werkt niet
De algemene conclusie is dat het creëren van te veel belemmeringen voor het gebruik van content als trainingsdata voor AI schadelijk is voor de economie en de maatschappij. De EU moet daarom lessen trekken uit de geschiedenis van online piraterij.
Een belangrijke les is dat vroege anti-piraterijacties en wetgeving, zoals de rechtszaken tegen Napster of nieuwe wetten in Frankrijk en Zweden, grotendeels ineffectief bleken. Deze maatregelen zorgden hoogstens voor een tijdelijke stijging van de verkoop, die snel weer verdween omdat piraten simpelweg overschakelden naar nieuwe sites en diensten.
Het kantelpunt kwam toen legale downloads en streamingdiensten beschikbaar werden voor het publiek. Met iTunes als pionier van muziekdownloads, later gevolgd door streamingdiensten als Spotify en Netflix.
“Deze innovaties zorgden ervoor dat consumenten massaal overstapten naar legaal gebruik. Data laten zien dat illegale muziekconsumptie sinds 2010 gestaag afneemt, terwijl illegale consumptie van films en series stagneert en minder snel daalt,” schrijft professor Peukert.
Verplichte, wettelijke licenties
In plaats van de ontwikkeling van AI te vertragen door de toegang tot auteursrechtelijk beschermd materiaal te beperken, stelt het rapport een systeem van verplichte, wettelijke licenties voor. Dit zou AI-ontwikkelaars het gegarandeerde recht geven om alle gepubliceerde werken te gebruiken. Daartegenover staat dat een onafhankelijke instantie een vergoeding vaststelt die wordt betaald aan de rechthebbenden.
Hierdoor wordt het gebruik van auteursrechtelijk beschermde werken voor AI-training officieel toegestaan, zoals in sommige landen al gebeurt. Het verschil is dat rechthebbenden dan recht hebben op een vergoeding.
Belangrijkste bevindingen
Wettelijke licenties zijn anders dan de licentieovereenkomsten die streamingdiensten zoals Spotify en Netflix sluiten. Het rapport erkent dit, maar benadrukt dat directe licentieafspraken geen goede oplossing zijn voor de enorme schaal waarop AI getraind moet worden.
Waar Spotify te maken heeft met een overzichtelijk aantal platenlabels en uitgevers, gebruiken AI-systemen data van het hele internet, inclusief miljarden teksten, beelden en video’s. Volgens het rapport is het praktisch onmogelijk om met miljoenen individuele website-eigenaren, makers en fotografen onderhandelingen te voeren.
Deze individuele licentiebenadering blijkt vooral problematisch voor kleinere AI-startups, die simpelweg niet de middelen hebben om duizenden contracten af te sluiten.
Geen opt-out
Misschien wel het meest controversiële advies in het rapport is om geen ‘opt-out’ model toe te staan waarbij rechthebbenden hun content kunnen uitsluiten. Dit leidt tot ‘gaten’ in de trainingsdata die leiden tot bevooroordeelde AI-modellen.
Economisch gezien is het opt-out model zelfs de slechtste optie, nog slechter dan helemaal niets doen.
“Wanneer een rechthebbende kiest voor opt-out, houdt hij geen rekening met het feit dat dit het maatschappelijk nut verlaagt,” aldus het rapport. Daarom moet uitsluiting van keer op keer bij AI-training verboden worden.
Lessen uit Napster
In het Napster-proces 25 jaar geleden werd wettelijke licensering juist verworpen omdat het zou betekenen dat overtreders simpelweg een boete konden betalen om de wet te blijven overtreden.
Dit keer stelt het rapport voor het omgekeerde te doen. AI brengt enorme voordelen voor consumenten: alleen al in de VS wordt het jaarlijkse maatschappelijke voordeel op 97 miljard dollar geschat. Daarom moet ontwikkeling van AI niet worden tegengehouden.
Voor AI-training moeten bedrijven daarom de mogelijkheid krijgen om “door te kunnen gaan” tegen betaling van een vergoeding, omdat het beperken van toegang tot auteursrechtelijk materiaal te veel economische waarde vernietigt.
“AI is fundamenteel anders dan historische gevallen van online piraterij, omdat het grote netto voordelen biedt voor de samenleving terwijl het auteursrechtelijk beschermde werken gebruikt. Daarom is een systeem dat ‘doorgaan’ toestaat in het beste belang van de maatschappij,” aldus het rapport.
Samenvatting Napster-argumenten
Op basis van deze historische lessen en uitgebreide economische modellen ziet het rapport verplichte wettelijke licenties als de beste manier om de uitdagingen rond AI en auteursrecht in Europa aan te pakken. Of rechthebbenden en wetgevers het hiermee eens zijn, is natuurlijk nog afwachten.
Bron:
Peukert, C. (2025). The Economics of Copyright and AI. Europees Parlement, Policy Department for Justice, Civil Liberties and Institutional Affairs. doi:10.2861/0246137 (pdf)
